Về đào tạo kiến trúc

Tổng hợp nhiều nguồn

Glenn Murcutt (1936-)
- chủ nhân giải Pritzker 2002

Tôi mất 20 năm để quyết định trở thành một kiến trúc sư thực thụ. Vì sao lại lâu đến thế? Anh duy trì mức tự tin cần thiết trong chuyên môn thế nào, để rồi rốt cục bắt đầu trở thành một kiến trúc sư giỏi với độ tuổi 40?

Vấn đề này cần được hiểu như một nền tảng đặc thù của mọi học viên kiến trúc. Đáng tiếc là ngày nay giáo dục trong kiến trúc không mang lại cho họ kiến thức tự nhiên của vật liệu, hay những yếu tố cơ bản đằng sau bản thiết kế.

Chuyên môn bị gạt sang một bên, để lại những kinh nghiệm cứng nhắc, những phép tắc vụng về, ví như: thang thoát hiểm, vị trí thoát khói, hay hệ thống bơm thoát nước khi mưa lớn. Áp đặt những phép tắc vụng về này chỉ tạo ra một kiến trúc sư tồi, một nhà thiết kế hạng xoàng.

Vấn đề ở đây có thể còn trầm trọng hơn khi mà kiến trúc sư thế hệ mới không biết có thể thiết kế nổi những chi tiết kiến trúc thiết yếu và cơ bản: thoát nước từ mái nhà xuống đất, che nắng, hay chi tiết lỗ mở trên tường. Thiếu hụt kiến thức cơ bản, thiếu quan tâm chuyên môn, là hiện tượng tác động lớn tới quan điểm đào tạo kiến trúc sư.

Không còn nhân vật phản diện nào nữa để ta nêu ra mà khiển trách, bởi trong trường học, những người trong nghề và môi trường rộng lớn hơn vài thập kỷ trước, tất cả đều có một đức tin thật thà: khi đi lên từ một người không có tính sáng tạo, với kỹ năng dựa vào nền kiến trúc - công nghệ - kỹ thuật, nơi mà kiến trúc sư là “một vận động viên trong một đội tuyển”, là một quan niệm tốt đẹp!

Và họ đã sai lầm, với rất nhiều lý do.

Chúng ta hãy dừng việc dạy dỗ, bước ra bên ngoài, hãy thử dùng thước đo thế giới thật. Hãy quan sát các hiện tượng tự nhiên, bởi chúng ta tin rằng, công nghệ khoa học tinh vi có thể diễn tả được những cách thức đo lường đã lỗi thời. Thay thế cho tất cả những vật liệu và công nghệ cổ truyền thủ công cũ kỹ. Chúng ta đặt niềm tin vào những loại vật liệu mới. Không ai tin rằng những nguồn tài nguyên là có hạn, rằng không khí và nước không thể hấp thụ chất ô nhiễm mà ta trút xuống. Thực tế thì, chúng ta vẫn vậy, sau 30 hay 40 năm, trực tiếp hay gián tiếp, phụ thuộc vào thiên nhiên, sự màu mỡ của thiên nhiên chỉ có hạn.

Khi tự nhìn lại quá trình kiến thức kiến trúc của mình, tôi thấu hiểu vì sao ta phải đương đầu với những vấn đề thiết yếu trong kiến trúc ngày nay. Năm đầu đại học cho tôi nhận thức vững vàng về chuyên môn kiến trúc, dù cho lớp đông 125 sinh viên và không thiết kế gì trong năm đầu. Thay vào đó, chúng tôi dành thời gian nhập môn bằng cách nghĩ nhiều cách khác nhau làm cho đồ vật có sức sống, khiến cho những thứ vô tri có thể đứng, ngồi hay nằm. Nhiều bạn tôi lãnh cảm với những cảnh trí xung quanh: mạng nhện, cỏ cây, hoa lá, rễ cây trồi trên mặt đất... những đường cong tự nhiên. Thế hệ của tôi thiên về khoa học kỹ thuật. Nhiều người trở thành kiến trúc sư, dù cố ý hay không, họ đã giáng cho thành phố của chúng ta những thiệt hại nặng nề. Tôi rất tiếc khi còn có nhiều hơn những người chẳng quan tâm gì đến tự nhiên.

Vào kỳ thứ hai, chúng tôi được tiếp tục nghiên cứu những hình thức cấu tạo như cầu đường, vòm, vỏ mỏng hay móng công trình. Chúng tôi học làm thế nào để thiết kế từ tự nhiên. Kiến trúc không phải là một tạo vật vô tính. Chúng luôn chuyển hoá. Đó là hệ thống cấp bậc của từng phần, bộ phận và là một thứ ngôn ngữ với lý lẽ, làm sao mà mọi thứ lại có thể ráp nối vừa vặn với nhau.

Tôi coi đây là những bài học quan trọng nhất trong thiết kế. Giờ đây, những điều giản dị này không còn được đem ra để dạy nữa.

Vào kỳ cuối của năm đầu, chúng tôi phải tìm hiểu tất cả những vấn đề trong việc thiết kế cửa mở hướng Nam ở Sydney. Nếu bạn coi đây là một bài tập nghèo nàn thì nên suy xét lại. Chúng tôi phải biết về mưa và gió chủ đạo, những ảnh hưởng của đối lưu không khí, rồi các chi tiết cấu tạo: khung cửa, chặn cửa,... cửa nên mở theo chiều nào. Tôi lấy ví dụ, cửa mở nên ra ngoài, nếu không thì anh sẽ đưa mình vào thế khó.

Những nhánh cảm quan thẩm mỹ của mỗi một quyết định mang tính thực tế là gì? Nhưng nó là yếu tố cơ bản cho thiết kế mà ảnh hưởng tới từng nét vẽ của bạn, và quyết định bạn suy nghĩ thế nào như một kiến trúc sư.

Những yếu tố mang tính cơ bản này chắc chắn là không có trong trường đào tạo kiến trúc. Ngày nay không có quan điểm chủ đạo mà bao hàm tính cụ thể trong suy nghĩ. Chúng ta có lựa chọn công cụ để tận dụng triệt để một cách người đời. Chúng ta phụ thuộc vào máy móc, máy tính khi bản thân không làm chủ được những nguyên lý cơ bản đằng sau cái mà ta đòi hỏi máy tính thiết kế.

Không có nghi ngờ gì, rằng công cụ thiết kế định rõ phần mà ta phải làm. Vào thế kỷ XII, XIII, những công cụ đẽo, cắt và vật liệu xây dựng dạng đúc - nặn xuất hiện. Con người lệ thuộc nhiều vào đất đai và đã hiểu tường tận những nhân tố của nó. Khi nhìn vào những công trình của tiền nhân, ta xuýt xoa tưởng thưởng, làm thế nào mà lại hợp lý, đồng thời lại đẹp như thế. Tính văn hoá toàn vẹn hiện hữu trên những cấu trúc này

Với những thiết bị và kỹ năng được nâng cao, côt cao độ, trục định vị trở thành công cụ lưu trữ cho công trình. Máy móc được đưa vào làm tăng quy mô công trình.

Giờ đây, ta có những công trình hầu như được vẽ bằng máy, được lập trình để mang lại những thông số mà không có nền tảng trong nguyên lý thiết kế. Nó nói cái gì đây, về tính toàn vẹn văn hoá? Đâu là khả năng để thoát khỏi hệ thống nghèo nàn của lý thuyết kinh tế đang chèo lái nền kiến trúc?

Chúng tôi được dạy để suy tư: coi thiết kế là công việc đầy ý nghĩa. Chúng tôi làm việc trong phạm vi của chính phủ và hệ thống kinh tế, với những lằn ranh ngăn cản hướng kiến trúc trúc đúng đắn cho con người. Có nhiều kiến trúc sư không tự tin và nghị lực để thoát khỏi sự chi phối của chính trị và kinh tế. Nếu những người trong nghề quyết liệt với những áp lực này, khi đó, ý nghĩ sâu rộng sẽ tác động tới những nguyên tắc chính trị, người thiết kế đạt được phạm vi văn hóa mong muốn.

Những vấn đề chủ yếu trong thiết kế là con người, lịch sử và văn hoá, không gian, ánh sáng, thiên nhiên, những thứ làm thế nào có thể kết hợp với nhau. Thách thức và khả năng là gì? Thiết kế là một bộ môn cờ vua, từ chủ nghĩa duy lý và biểu hiện thẩm mỹ của công trình mà bạn có thể nhận thấy từ thơ ca.

Thiết kế không lệ thuộc vào khả năng sáng tạo nghệ thuật. Chúng ta phải tìm cách khắc phục hai rào cản lớn trong thiết kế kiến trúc: ý tưởng và cái tôi. Thực tế, ai cũng có thể thiết kế. Ai cũng có thể được đào tạo để nghiên cứu và khám phá. Nó không mất quá nhiều chất xám.

Thiết kế tốt là bạn có khả năng hiểu được nhiều vấn đề, là đeo đuổi câu hỏi cho tới khi bạn khám phá thành công cho riêng mình. Và lúc nào cũng có rất nhiều câu trả lời thích đáng. Nếu anh hiểu được làm thế nào mọi thứ được tạo ra và được kết hợp với nhau, thì anh có thể làm ra một sản phẩm chất lượng tốt.